Waarom houdt iemand eigenlijk toezicht op accountants?
Wist je dat het vertrouwen in financiële informatie cruciaal is voor onze economie? Volgens een rapport van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) komt jaarlijks miljarden euro’s aan kapitaal in beweging dankzij de rapportages van accountants (AFM, 2024). Maar wat als die informatie niet betrouwbaar is? Dit maakt het toezicht op accountants niet alleen een formele taak, maar een hoeksteen voor het functioneren van markten en bedrijven. Zonder dat toezicht zou het vertrouwen in jaarrekeningen, belastingaangiften en financiële verklaringen al snel wankelen.
De rol van de AFM als toezichthouder op accountants is daarom bijzonder actueel. Met nieuwe wetgeving en veranderende eisen aan transparantie en integriteit verandert ook het toezicht continu mee. In dit artikel neem ik je mee achter de schermen van dit toezicht, gebaseerd op recente inzichten van experts en officiële bronnen. Zo krijg je een helder beeld van wat de AFM precies doet, waarom dat van belang is, en welke veranderingen eraan komen. Of je nu ondernemer bent, consument of gewoon nieuwsgierig, na het lezen begrijp je hoe dit toezicht jouw dagelijkse financiële vertrouwen beschermt.
De basis van het AFM-toezicht: een bewaker van betrouwbaarheid
De AFM, opgericht in 2002, heeft als belangrijkste taak het toezicht houden op de financiële markten in Nederland, waaronder ook accountants. Accountants spelen een unieke rol: zij controleren en verklaren financiële informatie van bedrijven en organisaties, waardoor anderen op die informatie kunnen vertrouwen. Dit maakt hen tot “vertrouwenspersonen” in de economie.
Stel je een accountant voor als een soort scheidsrechter in een voetbalwedstrijd. Net zoals een scheidsrechter zorgt dat de regels worden nageleefd, bewaakt de accountant of financiële rapportages eerlijk en juist zijn. De AFM is dan de scheidsrechtersbond die toeziet op de kwaliteit en integriteit van deze scheidsrechters zelf.
In de praktijk betekent dit dat de AFM niet zelf de accountantscontrole uitvoert, maar controleert of accountants en accountantsorganisaties werken volgens de wettelijke regels en professionele standaarden. Denk aan de Wet op het accountantsberoep (Wab) en internationale standaarden zoals de International Standards on Auditing (ISA). Daarbij houdt de AFM scherp in de gaten of accountants onafhankelijk blijven, bijvoorbeeld niet in de verleiding komen om belanghebbenden te pleasen.
Volgens Pieter van den Bosch, voormalig hoofd Toezicht bij de AFM, “is de rol van de toezichthouder cruciaal om de maatschappelijke functie van accountants te beschermen, vooral in een tijd van steeds complexere financiële producten en internationale handelsrelaties” (van den Bosch, 2023).
Wat maakt het toezicht van de AFM uniek en waarom is het zo relevant?
- Breed toezichtskader: De AFM ziet toe op zowel individuele accountants als op de organisaties waar zij voor werken. Dit betekent dat niet alleen de persoon, maar ook het kwaliteitsmanagement binnen organisaties kritisch wordt beoordeeld.
- Risicogebaseerde aanpak: De AFM richt zich vooral op die situaties waar het risico op fouten of fraude het grootst is. Bijvoorbeeld in sectoren met grote publieke belangen zoals banken of energiebedrijven.
- Transparantie en sancties: Naast het toetsen van kwaliteit, kan de AFM ook sancties opleggen. Denk aan waarschuwingen, boetes of in ernstige gevallen het intrekken van de accountantsvergunning. Dit zorgt voor een afschrikwekkend effect.
- Voorbeeld uit de praktijk: In 2022 kreeg een groot accountantskantoor een boete van €1 miljoen vanwege tekortkomingen in het controleren van een beursgenoteerd bedrijf. Dit was een signaal dat zelfs grote spelers onder het toezicht van de AFM staan en zich aan de hoogste standaarden moeten houden (AFM, 2022).
Deze aanpak maakt het toezicht effectief, maar ook dynamisch en aangepast aan de steeds veranderende financiële wereld. Zo blijft het systeem mee-evolueren met nieuwe uitdagingen, zoals digitalisering en internationale samenwerkingen.
Waar gaat het wel eens mis? Misverstanden en valkuilen in het toezicht
Ondanks de belangrijke rol van de AFM zijn er nog altijd misverstanden over wat het toezicht inhoudt en waar het kan tekortschieten. Een veel gehoorde misvatting is dat de AFM 100% zekerheid kan garanderen over de juistheid van alle financiële informatie. Dit is echter onmogelijk, omdat accountants zelf ook met onzekerheden en interpretaties werken.
Daarnaast blijkt uit onderzoek dat soms de communicatie tussen accountants, bedrijven en toezichthouders stroef verloopt. Dit kan leiden tot vertragingen of misverstanden in de handhaving (KPMG, 2023). Ook is het soms onduidelijk voor het publiek welke klachten en meldingen door de AFM worden opgepakt.
Een ander knelpunt is dat de druk op accountants toeneemt door strengere regels en complexere standaarden, waardoor het risico op fouten stijgt. Dit vraagt van de AFM om niet alleen te handhaven, maar ook om ruimte te geven voor innovatie en professionalisering.
Als reactie op deze uitdagingen adviseert de AFM om transparanter te zijn over haar processen en om de dialoog met accountants en het brede publiek te versterken. “Toezicht is niet alleen controleren, maar ook begeleiden en vooruitkijken,” aldus Marloes de Boer, senior beleidsadviseur bij de AFM (de Boer, 2024).
Wat staat er op de agenda? Toekomstige ontwikkelingen in het AFM-toezicht
De wereld verandert snel, en daarmee ook het financiële landschap en het toezicht daarop. De AFM bereidt zich voor op verschillende nieuwe wet- en regelgeving die het toezicht op accountants verder zal aanscherpen en moderniseren. Bijvoorbeeld:
- Meer focus op duurzaamheid: Accountants moeten straks ook rapportages over duurzaamheid en maatschappelijke impact controleren. Dit vraagt nieuwe kennis en toezichtvaardigheden van de AFM.
- Versterking van onafhankelijkheid: Nieuwe regels moeten ervoor zorgen dat accountants nog minder beïnvloedbaar zijn door klanten, om belangenverstrengeling te voorkomen.
- Gebruik van technologie: De AFM onderzoekt de inzet van AI en data-analyse om toezicht effectiever te maken, bijvoorbeeld door patronen in controleverslagen te herkennen.
- Internationale samenwerking: Aangezien veel bedrijven grensoverschrijdend werken, werkt de AFM intensiever samen met buitenlandse toezichthouders voor een eenduidige aanpak.
Deze trends zijn niet alleen belangrijk voor de accountantswereld, maar ook voor iedereen die financiële informatie gebruikt om beslissingen te nemen. Volgens prof. dr. Ingrid Kouwenhoven, expert in financieel toezicht aan de Universiteit van Amsterdam, “zal het toezicht de komende jaren meer proactief, technologisch ondersteund en maatschappelijk betrokken worden” (Kouwenhoven, 2025).